Mặc dù không ít lần được gặp gỡ, hầu chuyện và ngồi bình luận bóng đá cùng nhà báo Vũ Công Lập nhưng với tôi (và chắc chắn là rất nhiều người khác) thì ông vẫn là một bí ẩn lớn. Bí ẩn vì ngay cả trong những câu chuyện bóng đá thông thường nhất cũng khó có thể chạy theo kiến thức và phương pháp tư duy của ông.
Bí ẩn vì với một người tạo dấu ấn trên rất nhiều lĩnh vực, lại “đi nước ngoài như cơm bữa” như ông, thú thật có những sự tò mò về cuộc sống, về công việc của ông mà khi đối diện, một kẻ hậu sinh như tôi chưa bao giờ dám hỏi. Chỉ biết rằng càng bí ẩn thì càng cuốn hút – đến nỗi mỗi khi ngồi cà phê với ông, tôi luôn thầm mong cuộc nói chuyện kéo dài mãi mà không phải nói lời chào tạm biệt. Lần cà phê này diễn ra ngay sau khi ông vừa đứng lớp, vì vậy chúng tôi bắt đầu từ những nhận xét của thầy giáo Vũ Công Lập về thế hệ học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh trong thời đại này.
-Là một tiến sĩ vật lý y sinh, đã có hàng chục năm đứng lớp, ông có thể nói cảm nhận cụ thể của mình về tình yêu vật lý, tình yêu khoa học của sinh viên, học viên bây giờ được không ạ?
-Nói thật, trong tư cách một người đi dậy, tôi không thấy sự đắm đuối của học sinh như xưa nữa. Anh biết không, cái khiến người ta cảm thấy nghề đi dậy không mệt mỏi đó là khi ở trên bục giảng nhìn xuống, sẽ bắt gặp những cặp mắt ngước lên với đầy rẫy sự say mê, đắm đuối. Nhưng bây giờ tôi nhìn xuống thì thấy ở dưới anh em sử dụng điện thoại di động, smartphone nhiều quá, đến nỗi nhiều lúc tôi không dám nhìn xuống nữa, mà phải nhìn qua cửa sổ.
Như ở lớp thạc sĩ tôi dậy mới đây chẳng hạn, tôi có ý trách anh em thì họ bảo rằng họ phải làm việc cả tuần rồi, giờ phải tận dụng 2 ngày cuối tuần để học thêm 7,8 tiếng mỗi ngày thì rất mệt, có người lại phải đi tới 400-500 km. Thành ra có hiện tượng: người đi dậy thì hết nhiệt tình, người đi học thì cảm thấy mỏi mệt. Cứ như thế chất lượng thạc sĩ của chúng ta liệu có ổn không?
-Sự thiếu vắng tình yêu và đam mê vật lý trong xã hội có lẽ còn được biểu hiện ở chỗ: ai cũng biết đến nhà báo – nhà bình luận bóng đá Vũ Công Lập, nhưng không nhiều người biết đến tiến sĩ y sinh Vũ Công Lập…
-Chỗ này thì tôi nghĩ mỗi lĩnh vực có bậc phổ quát khác nhau. Với vật lý, tôi là một nhà khoa học, một nhà giáo, còn với công việc bình luận bóng đá, tôi thấy mình ở thế giới báo chí, thế giới truyền thông.
Người ta từng nói tại sao ĐT Olympic toán, lý của ta đoạt giải trở về chỉ được đón tiếp rất nghèo nàn, còn cầu thủ bóng đá thi đấu nước ngoài về thì được đón tiếp nồng hậu. Thật ra đấy là sự khác nhau về bản chất nghề nghiệp, còn người làm toán cũng không nghĩ nhiều đến chuyện được đón tiếp nồng hậu hay không, vì làm toán là làm một mình trên một quyển sách, còn đá bóng là đá giữa cả một biển người. Vì thế điều đáng bàn ở đây không phải là nghề nghiệp nào, lĩnh vực nào được tung hô, chào đón hơn, mà phải là lĩnh vực nào khiến mình đam mê nhất. Tôi nghĩ, chọn nghề nghiệp nhất định phải chọn cái mình đam mê, chứ không phải chọn cái mà với nó sau này mình dễ kiếm tiền, dễ giàu có và thành đạt. Đương nhiên, đạt được cả hai tiêu chí thì càng tốt.
-Tôi chợt muốn biết: Thời ông còn là một học sinh thì điều gì đã khiến ông say mê vật lý?
-Khi tôi học lớp 6 ở trường Trưng Vương, chỉ nghe thông báo là sắp được nghe nói chuyện về nguyên tử thì chúng tôi đã sướng âm ỉ nhiều ngày. Và người nói chuyện hôm đó là ông Nguyễn Đình Tứ. Rồi chúng tôi được học những thầy giáo rất tuyệt vời, ví dụ như hồi đó thầy giáo toán Vũ Tế Kỳ từng tổ chức cuộc thi tìm nhiều lời giải cho cùng một bài toán. Lúc đó, một người bạn tôi , là Giáo sư Phan Quốc Khánh sau này từng giải một bài hình theo 28 cách khác nhau. Chính những người thầy và một không khí học tập như vậy đã tạo trong chúng tôi một niềm say mê toán, lý đặc biệt.
Sau này, ở trường đại học, chúng tôi từng được học thầy Nguyễn Hoàng Phương, chủ nghiệm khoa lý, và chỉ cần nghe thầy nói thôi thì nói thật, đứa nào cũng như muốn chết đi vì vật lý. Đến tận bây giờ tôi vẫn nhớ như in từng câu chuyện, từng bài học của của thầy.
-Liệu có sai lầm không nếu bảo trong thời đại kinh tế thị trường bây giờ, những người thầy và những môi trường học tập thuần tuý say mê như thế đã giảm đi, và ngay cả trong những môi trường sư phạm bây giờ, chúng ta vẫn thường xuyên phải nghe một thứ ngôn ngữ cực kỳ thực dụng như “chạy trường”, “chạy lớp”, “chạy thầy cô”? Và một môi trường như thế rất khó nhen nhóm trong tâm hồn người học một sự say mê đích thực? Hay là bây giờ giới trẻ có những sự say mê khác lớn hơn?
-Tôi nhớ là con trai tôi tốt nghiệp phổ thông năm 1993, và khi ấy nó vẫn thần tượng nhiều thầy giáo lắm. Hồi đó tôi hỏi nó muốn học gì thì nó bảo muốn học làm sao để có thể mở tung cái tivi ra, tìm hiểu xem vì sao mình lại có thể thấy được hình ảnh như vậy. Như thế, đến thời điểm ấy, người đi học vẫn đầy những say mê tích cực. Nhưng lúc đó có một chuyện là con tôi rất mê những cuốn Video, may là nó vừa có thể xem Video, vừa có thể làm bài tập tốt, chứ không cũng chẳng biết thế nào.
Còn bây giờ theo tôi thấy, trẻ em bị phân tán quá nhiều bởi điện thoại di động, bởi Smartphone…, và có lẽ chính cái cám dỗ, cái sự phân tán ấy đã khiến những say mê của chúng bị chuyển từ lĩnh vực học hành sang một lĩnh vực khác. Theo tôi, trẻ em cũng cần nhiều cái để say mê, nhưng nếu không được định hướng một say mê chính, không biết cách gạt đi những cái râu ria, cám dỗ khác để tập trung cho say mê chính thì bất ổn.
-Nhưng say mê điện thoại di động, say mê smartphone đâu chỉ là câu chuyện của những đứa trẻ ông nhỉ. Trong thời đại này, có vẻ nó là câu chuyện của ngay cả những người trưởng thành, thậm chí của một bộ phận người già ấy chứ?
-Ở Đức mới đây, người ta đặt câu hỏi: chúng ta đang thống trị smatphone hay smatphone đang thống trị chúng ta? Và người ta đã thực hiện những thí nghiệm đủ tin cậy để đi tới kết luận: khi bị mất smartphone thì thoạt đầu chúng ta phát điên phát dại, nhưng nếu vượt qua cơn điên dại ấy chúng ta lại có một cảm giác đầy thư thái. Ông Nicholas Carr – một bậc thầy về sách khoa học, tác giả của cuốn “Trí tuệ giả tạo” đã chứng minh rằng có vẻ như con người làm chủ công nghệ, nhưng thực ra, trong quá trình chạy theo công nghệ thì con người lại bị công nghệ cảm hoá mà không biết.
Ông ấy nói rằng trong thời đại này, tư duy của con người bị ảnh hưởng, biến động, thậm chí là biến đổi bởi công nghệ. Tôi nghiền ngẫm những gì ông ấy nói thì thấy đúng quá, ví dụ đơn giản như từ công nghệ mà tin học sinh ra thuật ngữ “lướt web”. Nghĩa là chỉ đọc lướt một cái, lướt hết trang web này đến trang web khác. Chính bởi sự ngự trị của tư duy “lướt”, gần như cái gì cũng “lướt” mà nhiều người đánh mất khả năng đọc kỹ, đọc sâu, rồi đánh mất luôn khả năng rèn luyện của bộ não. Mà nếu không rèn luyện bộ não, không phát triển sâu thì hỏng.
-Cụ thể như ở Đức – nơi xuất hiện cái thí nghiệm mà ông vừa kể, cũng là nơi mà có thể nói là ông hiểu rõ như lòng bàn tay, người ta đã đối đầu và giải quyết vấn đề này như thế nào ạ?
-Ở Đức từng diễn ra những cuộc tranh luận xem có nên cho trẻ em chơi điện thoại di động hay không? Trong khi những tranh luận chưa có hồi kết thì chúng ta cần biết rằng ở Đức, cứ sau giờ hành chính, rất nhiều người có thói quen tắt điện thoại di động, chứ không chìm đắm vào nó như nhiều người ở ta.
Tôi cũng thú thật với anh, khi sang Đức, tôi cũng là độc giả xịn của một tờ báo thuộc diện “lá cải” ở Đức, vì tờ này đưa tin rất nhanh và cỡ chữ to, ngồi tầu, xe đọc rất dễ. Nhưng một lần tôi vào cơ quan, một đồng nghiệp của tôi thấy tôi để tờ báo ấy trong cặp thì tế nhị nói với tôi rằng: “Cậu đừng để người khác nhìn thấy cậu đọc tờ báo này”. Nghĩa là ở Đức, cũng có những tờ báo, những trang web lá cải, nhưng người ta có sự phân biệt độc giả, khoanh vùng sử dụng rất rõ, chứ không phải là cái nhan nhản, phổ biến, bao trùm.
Theo Phan Đăng / phandang.com
