Có thể khởi kiện khi phải tranh chấp với hàng xóm, hay người phối ngẫu ly dị đòi cấp dưỡng qúa cao hoặc chủ nhà đòi phụ phí nhà ở quá nhiều. Phí tổn luật sư, án phí thường cao và không phải ai cũng có bảo hiểm pháp lý bù đắp.
Trong trường hợp khởi kiện, nhưng không đủ khả năng kinh tế có thể xin trợ cấp phí kiện tụng (Prozesskostenhilfe – PKH). Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm trợ cấp này bởi xuất pháp từ nguyên lý, không ai vì túng thiếu mà phải chịu từ bỏ quyền đòi công lý trước toà. PKH thuộc loại trợ cấp chăm sóc được quy định trong luật xét xử dân sự Zivilprozessordnung, nhà nước phải bảo đảm. Ai được xét cấp, án phí và phí tổn luật sư của mình hoàn toàn không phải trả hoặc chỉ trả một phần. Mức trợ cấp hoàn toàn phụ thuộc vào thực trạng cuộc sống của người kiện tụng. Trong các vụ án hình sự không áp dụng PKH, thay vào đó đương sự được cung cấp luật sư nhà nước Pflichtverteidiger.
Đơn xin trợ cấp nộp tại Tòa án địa phương Amtsgericht trước khi khởi kiện kèm theo giấy tờ chứng minh tình trạng kinh tế cá nhân. Để đánh giá cơ hội thắng kiện, và tìm hiểu về vụ án, trước khi đệ đơn có thể nhờ luật sư tư vấn. Để không phải trả phí tổn, có thể tới toà án đề nghị bằng miệng hoặc viết, xin cấp giấy cho phép tới văn phòng tư vấn nhờ giúp đỡ. Với giấy phép đó, những người thu nhập thấp, ít tài sản có thể được tư vấn hoặc đại diện đàm phán ngoại toà miễn phí. Nếu ngoại toà bất thành, luật sư đại diện có thể đệ đơn xin PKH.
Theo Tổng cục Thống kê Liên bang, năm 2014 có 58.2531 đơn xin trợ cấp kiện tụng được phê duyệt, 18.672 đơn bị bác nhưng không ghi lý do. Thường thì không được trợ cấp khi tòa cho rằng không có triển vọng thắng kiện, nghĩa là theo đuổi kiện tụng chỉ tổn hao chi phí. Nếu nhân viên tư pháp không tìm thấy trường hợp tương đương mà người có điều kiện kinh tế tự trả phí tổn kiện tụng tìm luật sư để tư vấn, thì thu nhập hàng tháng cũng như xác xuất thắng kiện sẽ được xem xét kỹ hơn. Nói chung đơn PKH được xét kỹ lưỡng, để không ai có thể kiện tụng dựa trên công qũy mà không có lý do xác đáng.
Không có định mức thu nhập và tài sản là bao nhiêu thì được cấp PKH. Chỉ có ngưỡng xác định trường hợp không được cấp PKH xảy ra khi khả năng tài chính của người đệ đơn có thể trả góp 4 tháng và cả phần còn lại sau lần trả góp cuối cùng. PKH cũng có thể được xét cấp, nếu tài sản hiện có dùng để bảo đảm cuộc sống cơ bản hay dự trữ cho tuổi già, chẳng hạn như có nhà nhưng đang dùng để ở không thể bán được, hoặc có ô tô nhưng phải dùng đi làm hay học nghề.
Nếu trong bốn năm sau, điều kiện kinh tế đương sự cải thiện, tòa có thể bắt hoàn lại tiền được trợ cấp. Ngược lại, nếu tình trạng tài chính xấu đi, có thể xin giảm hoặc bãi bỏ hoàn toàn án phí phải trả góp mỗi tháng. Một phiên toà dân sự dù được cấp PKH vẫn không tránh được hoàn toàn rủi ro về tài chính. Bởi PKH chỉ cấp để trang trải án phí và luật sư của mình. Nếu thua kiện vẫn phải tự trả phí tổn luật sư của đối phương.
Bùi Hồng (tổng hợp)