NHỮNG PHÁT HIỆN
Đường ống thải. Ngày 4.6.2016, ngư dân Nguyễn Xuân Thành, thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh tìm thấy một đường ống khổng lồ dài khoảng 1.5 cây số, đường kính khoảng 1.1 mét, chạy từ Formosa Vũng Áng ra biển. Đặt trên bề mặt đáy biển và được che đậy bằng các bao cát và đá hộc. Chất lỏng bơm rất mạnh từ trong lòng ống vào lòng biển có màu vàng đục, sền sệt, nặng mùi. Ông Thành báo cho Đồn Biên Phòng Đèo Ngang, thuộc Bộ Chỉ Huy Biên Phòng Hà Tĩnh. Sau khi đưa tin trên, ngư dân Nguyễn Xuân Thành đã đột nhiên rời khỏi địa phương không thể liên lạc.
Chất độc hại. Theo báo Giao Thông, từ đầu năm 2016, Formosa đã nhập 297 tấn hóa chất độc hại để phục vụ thi công và súc rửa đường ống để chuẩn bị cho giai đoạn vận hành. Một phóng sự khác của báo Tuổi Trẻ, cho biết, có hàng trăm tấn hóa chất cực độc phục vụ súc xả đường ống đã được Formosa nhập khẩu và sử dụng mà không hề thông báo cho cơ quan quản lý tại địa phương theo luật định. Formosa thừa nhận nhưng giải thích ngắn gọn là không thông báo vì không biết đến quy định đó.
Thừa nhận. Người phát ngôn Formosa thừa nhận họ đã thải khoảng 12 nghìn m3 nước thải ra biển mỗi ngày thời gian qua, và khẳng định rằng mọi mẫu nước thải do họ tự kiểm nghiệm đều đạt chuẩn. Theo một ước tính khác, với quy mô của đường ống xả thải chôn ngầm 1,5 km dưới đáy biển, có khả năng thải ra môi trường tối đa 300 nghìn m3 nước thải mỗi ngày. Nếu chứa độc chất, thì tùy từng loại nhưng dễ dàng gây thảm họa hủy diệt một vùng biển rộng nếu độc tính cao.
Diễn biến cá chết. Diễn ra theo một lộ trình xác định bắt đầu từ Vũng Áng – Hà Tĩnh, cá bắt đầu chết lan dần ra các vùng ven biển của Quảng Bình, Quảng Trị rồi tới Huế, đúng với dòng chảy hải lưu theo bản đồ của Viện Khoa học thuỷ lợi. Vào mùa đông, dòng hải lưu ven biển Việt Nam chảy theo hướng Bắc Nam, tức là nếu từ Hà Tĩnh, nó sẽ chảy vào Quảng Bình, Quảng Trị rồi tới Huế. Thời điểm cá bắt đầu chết là đầu tháng 04/2016, lan đúng theo dòng hải lưu. Vào khoảng tháng 8, mùa hè, dòng hải lưu sẽ đổi chiều và chảy từ Nam lên phía Bắc. Rõ ràng một tỉnh nằm kề Hà Tĩnh là Nghệ An nhưng ở phía Bắc ngược hướng dòng hải lưu không hề có cá chết.
Kiểm tra nồng độ kim loại nặng. Theo VTV.vn, ngày 27/4, Sở Tài nguyên Môi trường Thừa Thiên Huế cho biết, kim loại nặng Crom có trong mẫu nước lấy từ khu vực đầm Lập An và cửa biển Lăng Cô, huyện Phú Lộc, cao gấp 9 lần mức cho phép theo quy chuẩn quốc gia.
CƠ SỞ PHÁP LÝ XẢ THẢI CỦA FOMOSA
(Theo FB Phạm Hồng Phong)
Giấy phép xả thải cấp cho Formosa được áp dụng Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về nước thải công nghiệp sản xuất thép: QCVN 52: 2013/BTNMT. Formosa có công suất xả thải lên tới 45.000m3/ngày đêm. Theo quy chuẩn trên, với mức này được áp dụng ngưỡng xả thải trên 5000m3/ngày dù ở mức gấp 9 lần. Áp dụng quy chuẩn trên, Formosa được giấy phép xả thải có ngưỡng thông số: Nhiệt độ nước xả thải < 40 độ C; độ pH trong khoảng 5,5-9; Chất rắn lơ lửng: 117mg/l; Tổng dầu mỡ khoảng 11,7mg/l; Tổng phenol: 0,585mg/l; Tổng xyanua: 0,585mg/l; Ni tơ: 70,2mg/l; Thủy ngân: 0,0117mg/l. Công suất xả thải tối đa: 45,000m3/ngày đêm. Như vậy, sau khi xử lý, nước có hàm lượng dưới các ngưỡng trên được phép xả thẳng ra biển. Trong khi đó, nếu áp dụng Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước biển QCVN 10-MT: 2015/BTNMT quy định giá trị giới hạn các thông số chất lượng nước biển, phục vụ mục đích thể thao, giải trí dưới nước, nuôi trồng thủy sản, bảo vệ môi trường biển và các mục đích khác, thì với giấy phép xả thải được cấp theo Quy chuẩn QCVN 52: 2013/BTNMT, Formosa đã xả thải ra vịnh Sơn Dương, nồng độ Xyanua cao gấp 58,5 lần, Cadimi, Crom 6+ được phép vượt quá 11,7 lần, Thủy ngân 2,34 lần, Tổng Phenol 19,5 lần, Tổng dầu mỡ khoáng 23,4 lần.
Như vậy, dù Formosa xả ra biển đúng quy định trong giấy phép, vẫn có thể gây chết hầu hết các loài thủy sinh xung quanh luồng nước thải đi qua, do vẫn vượt quá quy chuẩn QCVN 10-MT: 2015/BTNMT. Vì lưu lượng 10-40.000m3/ngày đêm là rất lớn, xả thải liên tục, cục bộ, nước biển sẽ không kịp trung hòa hết được các chất gây ô nhiễm. Đó chính là lý do tại sao Formosa khẳng định họ làm theo tất cả các quy định, quy chuẩn của Việt Nam. Không phải cứ nước đã qua xử lý, đúng quy định, quy chuẩn thì đồng nghĩa với nước sạch không thể chết tôm cá được. Trong khi đó, Fornosa hiện đang ở giai đoạn khởi động, xúc rửa đường ống, chỉ xả thải chưa đến 1/4 công suất tối đa được phép (45.000m3/ngày đêm). Nếu Formosa đi vào sản xuất thực sự và xả thải tới công suất được phép, có thể khẳng định thảm họa môi trường hiện nay sẽ kéo dài đến Nha Trang, Phan Thiết, Vũng Tàu thậm chí đến Cà Mau. Dù họ hoàn toàn theo đúng các quy định, quy chuẩn, tiêu chuẩn Việt Nam. Nếu dòng hải lưu biển Đông đổi chiều vào mùa hè thì vịnh Bắc bộ cũng sẽ bị ảnh hưởng cá chết sẽ lan ra khắp 3.000 km bờ biển Việt Nam. Đó thực sự sẽ là một thảm họa kinh hoàng.
Giải pháp nào cho Việt Nam và Formosa
Trường hợp 1, cá chết do nước từ Formosa thải ra nhưng vẫn theo đúng các quy định luật pháp của Việt Nam, thì khẳng định luôn lỗi do Chính phủ. Nếu họ phải khắc phục, nhà nước rất có thể phải bồi thường, nếu theo đúng tập quán quốc tế. Trường hợp 2, nếu phát hiện lỗi ở Formosa áp dụng sai giấy phép thì đã có luật pháp, họ phải bồi thường hoặc phá sản. Với trường hợp 1, phía Bộ Tài nguyên Môi trường phải xem xét lại QCVN 52: 2013/BTNMT. Một Quy chuẩn của con người đưa ra không thể coi là chuẩn nếu nó giết chết môi trường sống. Trừ phi có cơ sở khoa học khẳng định, phải theo quy chuẩn đó và chúng ta phải chọn được cái này thì phải mất cái kia. Nếu xảy ra trường hợp 2, rút kinh nghiệm cần từ chối thẳng thừng những Dự án công nghệ lạc hậu, có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Minh bạch các quy trình cấp phép, giám sát dự án từ đầu để đảm bảo không có các thỏa thuận ngầm, hay tư túi, lợi ích nhóm. Để khẳng định 1 trong 2 trường hợp trên, chỉ cần mở van xả thải như bình thường theo giấy phép Bộ Tài nguyên môi trường đã cấp, là biết ngay.
Vụ Formosa, tất cả phải dựa trên luật pháp, chứ không thể đấu tố vu vơ. Vụ biểu tình, đập phá các nhà máy, xí nghiệp có chữ Tàu năm 2014 khi Trung Quốc hạ đặt giàn khoan ở Biển Đông đã làm người nước ngoài nhìn Việt Nam rất xa lạ.
HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CẤP LÃNH ĐẠO
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng. Ngày 22/04/2016, hơn mười ngày xảy ra khủng hoảng môi trường, TBT Nguyễn Phú Trọng tới thăm và kiểm tra tiến độ dự án Formosa. Ban giám đốc báo cáo thành tích, đến nay một số hạng mục như: nhà máy sản lại xuất thép, cầu cảng, nhiệt điện đã đi vào hoạt động sản xuất, đạt công suất chất lượng thiết kế. Từ tháng 12.05 Formosa đã cho ra lò sản phẩm thép đầu tiên và nay hơn 7.000 tấn thép được tung ra thị trường trong và ngoài nước.
Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng. Tại cuộc họp với các bộ, ngành và tỉnh Hà Tĩnh, ông yêu cầu Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức ngay đường dây nóng để phối hợp với địa phương thu mua toàn bộ hải sản đánh bắt xa bờ của ngư dân. Không để bất cứ một tàu thuyền nào của ngư dân có hải sản mà không tiêu thụ được.
Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình. Yêu cầu các cơ quan chức năng kiểm tra, làm rõ thông tin về nghi vấn ống xả thải khổng lồ dưới biển Vũng Áng của Formosa.
Bộ trưởng Tài nguyên – Môi trường Trần Hồng Hà. Sau hiệu chuyến kiểm tra trực tiếp Công ty TNHH Hưng nghiệp Formosa, ông phát biểu nhận trách nhiệm của một người đứng đầu lĩnh vực mình quản lý, khi chưa trả lời được vấn đề này trước dân. Luật bảo vệ môi trường quy định: bất cứ đường ống nào là đường ống xả thải – đều phải tạo điều kiện cho quá trình giám sát, tiếp cận, kiểm tra một cách dễ dàng. Và ngay tới đây Formosa phải đưa đường ống ngầm lên. đêm 29.4 diễn ra trên trục đường quốc lộ 1A, dựng lều bạt ngủ.
TRUYỀN THÔNG TRONG BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG
Báo Tuổi Trẻ. Chiều 28/4, báo có cuộc phỏng vấn facebook live với Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Lê Huy Bá – chuyên gia độc học môi trường & và bà Cao Thu Thủy – Viện công nghệ sinh học thực phẩm Đại học Công nghệ Tp HCM, diễn ra gần 1 giờ đồng hồ. Tuy nhiên sau 1 tiếng lên mạng thì biến mất. Báo Dân trí. Sau khi đăng bài, loại trừ nguyên nhân “thủy triều đỏ”, làm cá chết ở miền Trung, của Hà Nguyễn lúc 19h06 ngày 28-4-2016, cũng gỡ bỏ.
Họp báo. Theo nhà báo Trần Ngọc Kha, buổi chiều 27.4, nghe tin có cuộc họp báo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, phóng viên các báo đổ về. Tới gần 15h chiều một người tự xưng là cán bộ của Bộ Tài nguyên và Môi trường xuất hiện thông báo: “Hôm nay không có cuộc họp báo nào cả”. Đến cuối giờ chiều, lại có tin họp báo vào lúc 19 giờ. Nhưng mãi đến gần 20 giờ đã đi Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân mới xuất hiện cầm trên tay đọc một mạch tờ thông cáo báo chí. Theo tờ Thanh niên, phóng viên hỏi “thưa ông, trong 2 nhóm nguyên nhân thì nhóm thứ nhất nói có thể do độc tố thải ra Tụ hoạt động của con người, vậy cụ thể độc tố là gì? Có độc tố nào trùng với hơn 40 loại hóa chất mà Formosa được phép nhập khẩu vào VN để súc rửa đường ống không? – Chúng tôi chưa phát hiện ra. Tôi xin khẳng định, về mặt pháp luật, họ vẫn hoạt động đúng theo pháp luật nước ta. Về mặt xả ra môi trường, liên quan đến hiện tượng cá chết hàng loạt ở các tỉnh ven biển miền Trung, đến nay chưa đủ căn cứ để kết luận. Tới một nữ nhà báo đặt câu hỏi: “… Chỗ có một loạt các bè cá chết, thì họ có nói trong nước kiểm nghiệm ra có kim loại nặng… vì mùa du lịch sắp tới rồi, mà cá thì.”. Ông Võ Tuấn Nhân liền khoát tay ra hiệu dừng lại và nói: “Tắt máy. Tắt máy nghe. Xin lỗi. Không, không, để anh nói riêng với em. Đừng hỏi câu đó. Hỏi câu đó tổn hại cho đất nước của mình. Nhá. Em hỏi câu đó làm tổn hại cho đất nước của mình”. Cuộc họp kết thúc sau 10 phút.
PHẢN ỨNG CỦA NGƯỜI DÂN
Biểu tình. Tại nhiều xã huyện Quảng Trạch Quảng Bình xảy ra nhiều cuộc biểu tình phản đối Formosa từ ngày 28.4, qua cả Ngư dân đánh bắt cá về không bán được đổ hết ra đường quốc lộ. Từ thị xã Ba Đồn cách đầu cầu Room khoảng 20km bị ùn tắc giao thông hoàn toàn. Rất đông lực lượng CSCĐ có trang bị nhiều loại vũ khí, xe đặc công, xe chữa cháy đang túc trực trước cổng chính Fomosa. Tại Quảng Xuân, biểu tình nổ ra tại giáo xứ Xuân Hòa, xã Quảng Xuân.
Bản tuyên bố về tội ác đầu độc biển miền Trung (trích): Trước đại nạn biển miền Trung nhiễm độc và những hệ lụy của nó, chúng tôi, những người tha thiết với vận mệnh đất nước, yêu cầu nhà cầm quyền: 1/ Thi hành mọi biện pháp hỗ trợ ngườI dân ven biển. Tạm đình chỉ ngay việc sử dụng đường ống xả thải.
2/ Nhanh chóng đưa thủ phạm vụ đầu độc biển miền Trung ra trước pháp luật; bồi thường mọi thiệt hại.
3/ Gấp rút điều tra để trả lời câu hỏi: Vì sao Formosa, một công ty sản xuất thép với công nghệ lạc hậu lại được hưởng những ưu đãi chưa từng có?
4/ Có biện pháp kiểm soát chặt chẽ, không để Formosa thi hành việc xả thải gây ô nhiễm từ từ thay vì gây độc cấp tính như vừa qua.
5/ Sẵn sàng xóa bỏ dự án Formosa, nếu những nguy hiểm tiềm tàng mà dự án gây ra không thể triệt tiêu được.
6/ Kỷ luật các quan chức trung ương và địa phương vô trách nhiệm và có thể có tham nhũng, tiêu cực trong việc xử lý vụ đầu độc biển miền Trung.
Xin mời quý ông/bà/anh/chị/em ký tên vào Tuyên bố này với tên họ, nghề nghiệp/chức danh (nếu có), nơi cư trú, và gửi về địa chỉ: [email protected]. (114 nhân sỹ trí thức, cán bộ lão thành ký tên).
Biểu tình ngày 1.5, tin giờ chót. Nhóm vì môi trường Việt Nam đã kêu gọi trên mạng cả nước xuống đường biểu tình vào ngày 1/5/2016 với chủ đề, vì môi trường trong sạch. Tại các thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Vũng Tàu, Đà Nẵng, Quảng Bình, Nghệ An, biểu tình tự phát từ hàng chục tới hàng nghìn người.
(Thanh Lương tổng hợp)
